| Navigasyon |
|
|
|
!!!! ERZURUMUN !!!!
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
DEMİRSPOR !!!
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
| TARİHÇE |
| |
| Tarihçe |
 |
 |
 |
Bugünkü Erzurum ?ehrinin bulundu?u yerde, daha önce tarihin çe?itli dönemlerinde Karin, Karna, Garin, Kornoi, Kalai ve Karnak ?eklinde isimlendirilen bir ?ehir bulundu?u bilinmektedir. Yine ayny tarih dönemlerinde Erzurum Ovasy’nyn baty bölümünde Erzen, Erzeron isimli bir ?ehrin var oldu?u tarihi kaynaklarla sabittir.
Bizanas Ymparatorlaryndan II. Teodosious (M.S. 408-450) zamanynda Erzurum Ovasy’ny do?udan gelen Yran saldyrylaryndan korumak amacyyla, Karin ?ehrine hakim bir tepe üzerinde bir kale in?a edilmi? olup, kale içindeki ?ehre de imparatorun adyna izafeten “ Teodosiopolis” ady verilmi?tir. Bugünkü Erzurum ?ehrinin yerinde kurulmu? olan Karin (sonradan Teodosiopolis ) ile Erzurum Ovasy’nyn baty bölümündeki Erzen ?ehri iki ayry ?ehirdir.
|
Bizans kaynaklarynda Teodosipolis olarak geçen ?ehre, Araplar Kalikala adyny vermi?lerdir. Kalikala Arapça’da “Kali’nin ihsany” anlamyna gelmektedir. Arap tarihçilerden Belazuri (ölümü 892) ye göre, ?ehir bu adyny kurucusundan almy?tyr. Bizans döneminde bölgeyi ele geçiren bir beyin karysy olan Kali, bir ?ehir yaptyrmy? ve ?ehre de Kalikala adyny vermi?tir. Araplar bu isim kendilerine göre Kalikala ?ehrinde kullanmy?lardyr.
M.S.1048 ‘de Do?u Anadolu’yu fethetmek üzere Bizans topraklaryna giren Selçuklu Türkleri , Yinal o?lu Ybrahim Bey komutasynda, ovanyn batysynda ki Erzen (Arze) i zaptetmi?lerdir. Erzen’in bu ku?atmada bi harabe halini almasyndan sonra, geride kalanlar bugünkü Erzurum ?ehrinin bulundu?u yerdeki Kalikala’ya sy?ynmy?lar ve ?ehre de Erzen ady vermi?lerdir. Saldyrylar sonucunda harap olmu? asyl Erzen ?ehrine ise Türkler , Kara Erzen demi?lerdir. Bu isim zamanla halk dilinde Kara Arza, Kara Arz ve nihayet Karaz ?eklinde söylene gelmi?tir.
Erzurum’la ilgili muhtelif tarihi metinlerde, kitabelerde ve basylan paralarda Erzi-i Rum, Erzen-ir Rum , Arz-y Rum isimleri kullanylmy?tyr. Erzurum ady bu isimlerin halk dilinde kullanylmasyna göre ?ekil almy? ve günümüze kadar gelmi?tir.
BYZANS DÖNEMYNDE ERZURUM
Roma Ymparatorlu?unun M.S. 395’ de ikiye ayrylmasy sonucunda kurulan Do?u Roma Ymparatorlu?u döneminde, Erzurum ve çevresi bu Ymparatorlu?un egemenli?i altyna girmi?, ancak Do?u Roma egemenli?i sürekli olamamy?tyr.M.S. 395’ den VII. yüzyylyn sonlaryna kadar bölge üzerinde Bizans ile Sasani Devletinin mücadeleleri olmu?tur.
M.S. 408 - 450 yyllary arasynda Bizans Ymparatoru olan ikinci Teodosious zamanynda, Erzurum ve çevresi i?gal edilmi? ve Ymparatorun komutanlaryndan Anatolius tarafyndan bugünkü Erzurum ?ehrinin bulundu?u yerde bir tepe üzerine, bugünkü Erzurum kalesi in?a ettirilmi?tir.O zamana kadar Kalikala olarak adlandyrylanErzurum ?ehri, bu tarihten sonra Ymparatorun adyna izafeten Teodosiopolis ?eklinde isimlendirilmi?tir.
?ehir ve çevresi 504 yylynda Yran’ dan gelen Sasanilerin eline geçmi?, ancak kanly çarpy?malardan sonra, Bizanslylar ?ehri tekrar geri almy?lardyr.
SELÇUKLULAR DÖNEMYNDE ERZURUM
Selçuklularyn bölgede ilk olarak belirmeleri XXI. Yüzyylyn ba?laryna rastlar. Bizans yönetiminin yöre halkyna iyi davranmamasy nedeniyle bozulan idari ve siyasi ortam, Selçuklulary küçük topluluklar halinde bölgenin muhtelif kesimlerine yerle?melerine imkan sa?lamy?tyr.
Selçuklular tarafyndan Erzurum ve çevresine yöneltilen ilk askeri hareket 1048 yylynda gerçekle?tirilmi?tir. Büyük Selçuklu Sultany tarfyndan Erzurum ve çevresini fethetmekle görevlendirilen Azerbaycan valisi Ybrahim Yynal ve Gence valisi Kutalmy? Beyler, Ele?kirt üzerinden Pasinler ovasyna inmi? ve oradan Erzurum üzerine yürüyerek, Erzurum kalesini ku?atmy?lardyr. Ancak, ku?atmanyn uzun sürece?ini gördüklerinden Erzurum Ovasy’ nyn baty bölümünde yer alan zengin Erzen ?ehrine yönelmi?lerdir. 6 gün süren bir ku?atmadan sonra Erzen Selçuklu ordusu tarafyndan ele geçirilmi?tir.Erzen halky, Teodosiopolis olarak isimlendirilen bugünkü Erzurum ?ehri kalesine sy?ynmak zorunda kalmy?tyr. Erzen ?ehri bu ku?atmadan sora yykylyp yakylmy? ve bir kez daha imar edilmeyerek harabe ?ehir halini almy?tyr.Bu yykymdan sonra ?ehre Kara Erzen denilmeye ba?lanmy?tyr.Bu sözcük, halk dilinde zamanla Karaz ?eklinde telaffuz edilegelmi?tir.
Selçuklularyn Erzurum üzerine düzenledikleri ikinci büyük sefer, 1054 yylynda Büyük Selçuklu Hükümdary Tu?rul Bey tarafyndan gerçekle?tirilmi?tir.Ordusuyla Pasinler Ovasyna geçen Tu?rul Bey, Erzurum’a gelmi? ancak Erzurum kalesinin surlaryny a?amayaca?yny anlayarak ku?atmadan vazgeçmi?tir.Bu tarihten, Anadolu’ nun kapylaryny Türklere açan ve Do?u Anadolu’ da kesin Türk hakimiyetini getiren günlerin müjdecisi olan Malazgirt zaferine kadar, Selçuklular tarafyndan Erzurum üzerine askeri bir sefer düzenlenmemi?tir.
1071 Malazgirt zaferinden sonra, Erzurum ve çevresi büyük Selçuklu Sultany Alparslan tarafyndan Ebl – ul Kasym’ a verilmi?tir.Eb – ul Kasym ,Melik Dani?ment Ahmet Gazi ve Emir Mengücek gibi, Do?u Anadolu’ nun fethi için Büyük Selçuklu Sultany tarafyndan görevlendirilen ve yaraly hizmetleri olan bir Selçuklu komutany idi. Erzurum’ da kurulacak ve sonradan Eb- ul Kasym’ yn torunlaryndan birisi olan Saltuk Bey’ in ady ile anylacak olan beyli?in kurucusu olan Eb – ul Kasym, yörenin Selçuklu egemenli?ine girmesi yönünde büyük çabalarda bulunmu?tur. Merkezi Erzurum olan Saltuko?ullary Beyli?inin synyrlary içine zamanla Bayburt , Yspir, Koçmaz, Micingert, Oltu ve Tercan gibi önemli kale ve yerle?im yerleri dahil edilmi?tir.
YLHANLILAR DÖNEMYNDE ERZURUM
Erzurum’ un tam olarak Ylhanly hakimiyeti altyna girmesi,Gazan Mahmut Han zamanynda ( 1304 – 1317 ) rastlar.Gazan Han’ dan sonra ba?a geçen Olcaytu Han zamanynda, Erzurum ?ehri büyük ölçüde imar edilmi?tir. Bu döneminde yine bir çok tarihi eser in?a ettirildi. Olcaytu Han’ dan sonra ba?a geçen Ebu Said Bahadyr Han zamanynda, Erzurum’ un yönetimi Sultanyn veziri Emir Çoban’ yn o?lu Timurta?’ a verildi.Emir Çobanla Ylhanly Sultanynyn arasy bozulunca, Bahadyr Han, Yrencin Noyan adly komutanyny Erzurum üzerine gönderdi, bu durumdan korkan Timurta? Mysyr’ a kaçty. Erzurumun yönetimi de sonradan Eretna Bey’ e verildi. 50 yyl kadar Eretna Beyleri tarafyndan yönetilen Erzurum ve 1385 yylynda Karakoyunlu Beyi Kara Mehmed’ in eline geçti.
KARAKOYUNLULAR VE AKKOYUNLULAR DÖNEMYNDE ERZURUM
Karakoyunlu egemenli?i uzun sürmedi.1387’ de, Timur Kara-Koyunlu egemenli?ine son verdi.Erzurum’ a vali olarak torunu Gyyaseddin Sagar’ y tayin etti.Bu syrada ?ehirde yönetime kar?y ba?kaldyrylar süregeldi?inden, Timur 1400’ de tekrar Erzurum’ a geldi.Yönetime kar?y çykan halkyn bir kysmyny kylyçtan geçirdi. Timur’ un ölümünden sonra ( 1404), Erzurum ?ehri, Karakoyunlular ve Akkoyunlularla, Timur’ un o?lu ?ahruh arasyndaki kanly çarpy?malara sahne oldu. Bu dönemde ?ehir önemli ölçüde tahrip edildi.
Do?udan gelen istilacylaryn Anadolu’ ya giri?te kar?yla?tyklary en önemli askeri üs olma özelli?ine sahip Erzurum’ un, Anadolu tarihinin en kanly ve karga?alarla dolu bu yüzyylynda birkaç kez daha ya?maya u?rady?y, tahrip edildi?i ve halkynyn kylyçtan geçirildi?i bilinmektedir.Bu saldyrylar ?u ?ekilde özetlenebilir.
1421’ de Timur’ un o?lu ?ahruh, Erzurum ve çevresini zaptetti, ve kaleyi ku?atty, ancak ?ehri alamayarak geri döndü.
1434’ de Karakoyunlularla olan mücadelelerinde ?ahruh’ u destekleyen Akkoyunlu Beyi Kara Yülük Osman, Erzurum’ u ku?atty ve ele geçirdi.
1435’ de bu kez Karakoyunlu hükümdary Yskender Bey’ in eline geçti.
1458 ve 1466’ da Akkoyunlu hükümdary Uzun Hasan, Gürcistan seferi syrasynda Erzurum’ dan geçti, 1468 yylynda ise ?ehre hakim oldu.
OSMANLI DÖNEMYNDE ERZURUM
Erzurum ve çevresinin Safevi Devletinin etki alany içinde kalmasy sadece 15 yyl sürdü.Osmanly Padi?ahy Yavuz Sultan Selim, Mysyr seferinden dönü?te Kars ve Pasinler üzerinden Erzurum’ a geldi ve ?ehir çevresi 1517 yylynda Osmanly topraklaryna katyldy. Yüzyyllar boyunca ?ehrin kaderine hakim olan karga?a, yerini Osmanly Devletinin, huzur ve sükun dolu yönetimine terk etmi?tir.
Kanuni Sultan Süleyman zamanynda Erzurum kalesi tahkim edildi ve ?ehir ba?tan ba?a imar edildi.Kanuni’ nin birincisi 1534, ikincisi 1548 yyllarynda Yran üzerine düzenledi?i seferlerde, Erzurum ?ehri, Osmanly ordusuna önemli bir askeri üs vazifesi gördü.
Kanuni, Yran seferinden dönü?te (1535) Dulkadirli Mehmed Han’ y Erzurum Beylerbeyli?ine tayin etti.Erzurum ?ehri ise o dönemde beylerbeyli?ine ba?ly bir sancak durumundaydy. Erzurum Beylerbeyli?inin synyrlary, kuzeyde Do?u Karadeniz Da?laryndan Ordu’ daki Bolaman Deresine batyda Re?adiye, Zara, Koçhisar ve Kemah’ a, güneyde Pülümür, Ki?y ve Malazgirt’ e do?uda Tahir Geçidi ve Pasin Ovasyna kadar uzanan bölgeleri içine almaktaydy.Erzurum Sanca?y da 10 nahiyeden müte?ekkildi.Bunlar, Erzurum Merkezi, Karaz, Geçik, Tekman, Kara? – kali, A?kale, Serçeme, Cinis, Çermeli ve Ovacyk nahiyeleriydi.
Kanuni Sultan Süleyman’ yn ikinci Yran seferinde (1548)beylerbeyli?inin synyrlary daha da büyütüldü ve kuzeydeki Gürcü kalyntylary ortadan kaldyryldy.1552 yylynda ?ehir Yranlylar tarafyndan ele geçirilmek istendi, Erzurum Beylerbeyi Yskender Pa?a komutasyndaki beylerbeyi ordusunun yenilmesine ra?men, Erzurum kalesi Yranlylara teslim edilmedi.Artan Yran baskylary kar?ysynda Kanuni Sultan Süleyman 1553 yylynda Yran üzerine yeni bir sefer düzenledi, sefer dönü?ü (1554) Erzurum’ a gelerek ?ehrin yykylan kalesini tamir ettirdi.
MYLLY MÜCADELEDE ERZURUM
Anadolu'nun hiçbir yerinde I. Dünya Sava?y'nyn deh?eti Erzurum'daki kadar görülmemi?tir. Harp, göç, katliamlar, tifüs gibi çe?itli felaketler her ?eyi yok etmi?ti.
30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi' nin imzalanmasyyla bölgede yeni bir durum ortaya çykmy?, mütarekenin 7 ve 24. maddeleri Erzurum halkyny büyük bir tela? ve ku?kuya sevk etmi?tir. Bu maddeler Vilayet-Y ?arkyye' yi adeta Ermenilere pe?ke? çekiyordu. Do?u Anadolu'da Ermenilerin büyük Haycsdan (Ermenistan) idealleri kar?ysynda Erzurum insany kendi üzerine dü?en milli görevi yerine getirerek, 10 Mart 1919'da Vilayet-i ?arkyye-i Müdataa-i Hukuk-u milliye Cemiyeti' nin bir ?ubesini Erzurum' da açty.
MUSTAFA KEMAL PA?A ERZURUM'DA
Ystanbul Hükümeti, Ytilaf Devletleri'nin baskylary sonucu, Anadolu'da asayi?i sa?lamak amacyyla ordu müfetti?likleri te?kil etli. Bu tasary gere?ince. Do?u Anadolu' da ki 9. Ordu Müfetti?li?ine Mustafa Kemal Pa?a tayin edildi. Mustafa Kemal Pa?a' ya verilen talimata göre, Trabzon, Erzurum, Sivas, Van Vilayetleriyle Erzincan ve Canik müstakil livalaryna gereken emirleri verebileceklerdir. Mustafa Kemal Pa?a' ya verilen bu geni? talimattan da anla?ylaca?y üzere, O' nun görevi yalnyzca Samsun ve havalisindeki asayi?sizli?e son vermenin ötesinde idi. Anadolu' ya ayak basar basmaz yapmaya ba?lady?y i?lerde bunu ortaya koymaktadyr.
Mustafa Kemal Pa?a 3 Temmuz 1919'da Erzurum'a geldi, ilk kar?ylama merasimi Erzurum'un batysynda on yedi kilometre uzaklyktaki Ilyca' da yapyldy.
Mustafa Kemal Pa?a Erzurum'a geli?inin ertesi günü 4 Temmuz'da Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni ziyaret etti.
Mustafa Kemal Pa?a, 5 Temmuz 1919'da yakyn arkada?lary ile bir toplanty yapty. Toplantyya Karabekir Pa?a, Rauf Bey, Eski Vali Münir Süreyya, Ordu Müfetti?li?i Kurmay Ba?kany Kazym Beyler katylmy?lardy. Toplantyda bulunanlar, Mustafa Kemal Pa?a' ya sonuna kadar yardym edeceklerine, onu lider olarak kabul ettiklerine dair söz verdiler.
ERZURUM KONGRESY
(23 TEMMUZ - 7A?USTOS 1919)
Erzurum Kongresi, I. Dünya Sava?y’nyn u?ursuzlu?unu acymasyz maddeleri ile tamamlayan Mondros Mütarekesi’nin (30 Ekim 1918) uygulanmaya ba?landy?y tarihlere rastlamaktadyr. Osmanly Ymparatorlu?u’nun imzalamak zorunda kaldy?y mütarekenin 24. Maddesi: “Vilâyat-y Sitte’de kary?yklyk çykty?y takdirde, bu vilâyetlerin herhangi bir kysmynyn i?gal hakkyny Ytilâf Devletleri muhafaza ederler” ?eklinde düzenlenmi?ti. Söz konusu vilâyetler: Erzurum, Van, Bitlis, Elazy?, Diyarbakyr ve Sivas vilâyetleridir ve mütareke belgesinin Yngilizce olan metninde bu vilâyetler “Ermeni Vilâyetleri” olarak ifade edilmi?tir. Bu durum, öteden beri varly?y hissedilen Ermeni tehlikesini tekrar gündeme getirmi? ve meseleye yönelik duyarlylyk ilk olarak kendini, Ystanbul’da, “Vilâyat-y ?arkyyye Müdafaa-i Hukuk-y Milliye Cemiyeti”nin kurulmasyyla göstermi?tir.(Aralyk 1918) Daha sonra Mart 1919’da Erzurum’da bu cemiyetin bir ?ubesinin açylmasyyla beraber bölgedeki te?kilatlanmanyn öncülü?ü yapylmy?, bundan sonra Erzurum, Milli Mücadele’nin temellerinin atyldy?y önemli merkezlerden biri haline gelmi?tir. ?ehrin Ermenilere verilece?i söylentileri bir panik havasy yaratmy?, bu ortamda halk cemiyete syky sykyya ba?lanyp bölgenin ve vatanyn kurtulu?u için çare yollary aramaya ba?lamy?tyr.
Bu süreç içerisinde toplanan Erzurum Kongresi, sava?lar, antla?malar ve mücadelelerle uzayyp gelen tarih zincirinin önemli bir halkasyny olu?turmu?tur.
Kongrenin ilk günü yapylan oylama ile Mustafa Kemal Pa?a, Kongre ba?kany seçilmi?tir. 23 Temmuz’da ba?layyp, 7 A?ustos’a kadar süren kongrede alynan kararlar ?u ?ekilde özetlenebilir:
1- Milli synyrlar içinde vatan bir bütündür ayrylyk kabul edilemez;
2- Y?gal ve müdahaleler sonucu Osmanly Devletinin da?ylmasy halinde millet tek vücut olarak yurdunu savunacaktyr;
3- Vatanyn ba?ymsyzly?yny korumaya Ystanbul Hükümeti’nin gücü yetmedi?i takdirde, geçici bir hükümet kurulacaktyr.
4- Bu hükümet milli kongre tarafyndan seçilecektir;
5- Kongre toplantyda de?ilse bunu Heyet-i Temsiliye üstlenecektir;
6- Kuvâ-yy Miliyeyi etken ve milli iradeyi hakim kylmak esastyr;
7- Hyristiyan azynlyklara siyasî hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrycalyklar verilemez;
8- Manda ve himaye kabul edilemez; Milli Meclis’in hemen toplanmasyny ve hükümet i?lerinin meclis denetiminde yürütülmesini sa?lamak için çaly?ylacaktyr |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
